با دروغگویی در کودکان چه کنیم؟

دروغگویی عملی است که از نظر اخلاقی همیشه نکوهش شده است. شاید همه ی ما دروغ های کوچک و بزرگ بگوییم و حتی متوجه آن نباشیم، اما آیا در کودکان هم این مسئله این قدر عادی به نظر می رسد؟ دروغگویی می تواند به ندرت در کودکان رخ دهد و عادی باشد و بخشی از فرایند رشد آن ها تلقی شود، اما اگر این رفتار را به طور مکرر ببینیم چه؟ اصلا کودکان چرا دروغ می گویند؟ وقتی دروغ می گویند چه برخوردی باید از خود نشان دهیم؟ چه نگرانی هایی باید داشته باشیم؟ چطور می توانیم این عادت را از آن ها دور کنیم بدون این که عصبانی شوم و رفتار پرخاشگرانه نشان دهیم؟

نحوه ی برخورد ما در رابطه با دروغ گفتن کودکان به عوامل مختلفی بستگی دارد. فراموش نکنید که هر اشتباه و رفتار نادرست از طرف کودکان می تواند موقعیتی باشد برای آموزش. شما می توانید از آن فرصت استفاده کنید و رفتارهای فرزندانتان را بهبود بخشید. آموزش در بستری صورت می گیرد که قابل اجرا باشد.

در این مقاله با علل دروغگویی، سن آغاز دروغ ها، رویکردهایی که باید در حین شنیدن دروغ از کودکان انجام دهیم و انتظاراتی که داشته باشیم آشنا می شویم. به یاد داشته باشید که هیچ کدام از ما پدر و مادر نمونه زاده نمی شویم و تنها زمانی می توانیم به فرزندان خود آموزش درست بدهیم که خود به درستی آموزش دیده باشیم. یکی از مسائل مهمی که باید درباره ی آن آموزش های درست و اساسی دید همین مورد است.

چند نکته ی کلیدی وجود دارد که باید آن ها را پیوسته در ذهن داشته باشید؛

• ممکن است کودکان دروغ گفتن را از سن ۳ سالگی آغاز کنند.
• با تاکید بر راستگویی کودکان را به گفتن حقیقت تشویق کنید.
• با رفتارهایی که سبب دروغ گفتن شده است جداگانه برخورد کنید و سعی کنید دروغ را ریشه یابی کنید.

• چرا کودکان دروغ می گویند؟
• کودکان از چه زمانی دروغ گفتن را آغاز می کنند؟
• چگونه می توانیم کودکان را تشویق کنیم که حقیقت را بگویند؟
• وقتی کودکان عامدانه دروغ می گویند، چه کار باید بکنیم؟
• با چه بازی هایی می توان دروغ گفتن را در کودکان کم کرد؟
•  نکات مهم

چرا کودکان دروغ می گویند؟

ممکن است با شنیدن دروغ از دهان کودک ناامید و یا حتی عصبانی شویم و به مسئله ی مهم تر از دروغ فکر نکنیم. مسئله ی مهم تر این است که چه چیزی سبب چنین رفتاری شده است؟ چرا کودک خود را ملزم به دروغ گفتن می بیند؟ باید دلیل آن را بیابیم.

معمولا کودکان به علل زیر دروغ می گویند؛

• برای پنهان کردن حقیقتی که ممکن است به خاطر آن گیر بیفتند و تنبیه و یا سرزنش شوند.
• گاهی کودکان برای ان که ببینند شما چه جوابی می دهید و چه واکنشی نشان می دهید دروغ می گویند.
• گاهی برای این که داستان و یا واقعه ای را جذاب تر از آن چیزی که هست نشان دهند از دروغ استفاده می کنند.
• گاهی قصد انجام ازمایشی بر روی مسئله ای را دارند و می خواهند بدانند اگر واقعا اتفاق می افتاد چه می شد! مثلا بخشی از یک کاری را که قصد انجام آن را داشته اند یا می خواهند انجام دهند در قالب یک دروغ در داستان به کار می برند تا ببیند اگر واقعی بود چه می شد.
• گاهی برای این که توجه دیگران را جلب کنند و خود را بهتر از آن چیزی که هستند نشان دهند از دروغ استفاده می کنند.
• آن ها می توانند برای رسیدن به خواسته هایشان دروغ بگوییند، مثلا می توانند از این دروغ که “مامان قبل از ناهار به من آب نباتم رو میده بخورم” استفاده کنند تا بتوانند در آن موقعیت آب نبات بگیرند.
• دروغ مصلحتی هم بخشی از دروغ های کودکان را تشکیل می دهد. آن ها از این دروغ ها استفاده می کنند تا به احساسات دیگران آسیب نرسانند.

کودکان از چه زمانی دروغ گفتن را آغاز می کنند؟

کودکان در سنین پایین آغاز به یادگیری دروغ گفتن می کنند. معمولا دروغ گفتن ها و یا یادگیری این کار از سن ۳ سالگی آغاز می شود. این سن، سنی است که کودک می آموزد که شما ذهن خوان نیستید و آن چه در سر ما می گذرد قابل شنیدن نیست، پس می توان هر راست و دروغی را به جای حقیقت به دیگران گفت.

کودکان در سنین ۴ تا ۶ سالگی در دروغ گرفتن بهتر می شوند و رفته رفته می آموزند که حالت های صورت خود و تن صدایشان را با دروغی که می گویند تنظیم کنند تا حرفشان بیشتر قابل باور به نظر برسد.

با افزایش سن این توانایی تقویت می شود زیرا آن ها کلمات و جملات بیشتری یاد می گیرند و می توانند به سادگی و با روش هایی باورپذیرتر دروغ های خود را به گوش دیگران برسانند. در سن بلوغ، بیشتر نوجوانان از دروغ مصلحتی دریغ نمی کنند چون با این کار از آسیب رساندن به احساسات دیگران خودداری می کنند.

چگونه می توانیم کودکان را تشویق کنیم که حقیقت را بگویند؟

هنگامی که کودکان به اندازه ی کافی بزرگ شده اند تا بتوانند مرز بین راست و دروغ را تشخیص دهند، بهتر است این را برای آن ها جا بیندازید که ارزش گفتن حقیقت بسیار زیاد است. با این کار آن ها را به گفتن راست، به جای ساختن دروغ و گفتن آن تشویق می کنید. می توانید این کار را با نشان دادن اهمیت زیاد راستگویی در خانواده نشان دهید و آن ها را متوجه کنید که در صورتی که هر یک از اعضای خانواده دروغ بگوید چه اتفاقی خواهد افتاد. برای این کار چند پیشنهاد وجود دارد که م یتوانید آن ها را به کار بگیرید؛

• با فرزند خود راجع به اهمیت دروغ و راست صحبت کنید. داشتن این مکالمه م یتواند ذهن او را درگیر کند و هنگام دروغ گرفتن او را به چالش بکشاند. مثلا این که “مامان چه احساسی پیدا می کد اگه می فهمید که بابا بهش دروغ گفته؟” یا این که “اگر به معلوم خود دروغ بگی چه اتفاقی ممکنه بیفته و او چه احسسی ممکنه پیدا کنه؟” می توانند موضوعات خوبی برای صحبت کردن راجع به اهمیت راست گویی و پرهیز از دروغ گفتن باشند.
• سعی کنید فرزند خود را در موقعیتی قرار ندهید که بخواهد دروغ بگوید یا احساس کند که باید دروغ بگوید تا بتواند از موقعیت فرار کند. مثلا وقتی روی زمین شیر ریخته شده است با پرسیدن سوال ” آیا تو شیر رو روی زمین ریختی؟” او را تحت فشار قرار ندید. به جای آن بگویید “روی زمین شیر ریخته شده است. بیا یک فکری برای تمیز کردنش بکنیم.”.
• وقتی کودکان کار اشتباهی انجام داده اند و پیش شما می آیند و درباره ی آن صحبت می کنند، از آن ها قدردانی کنید و آن ها را تشویق کنید. مثلا به او بگویید که چه قدر برای شما با ارزش بوده است این که او این مسئله را به شما گفته است و با هم سعی می کنید همه چیز را درست کنید.
• سعی کنید خودتان به تمامی آموزش هایی که به فرزندتان می دهید پایبند باشید. شما الگوی آن ها هستید و آن ها هر چه در شما ببینند تکرار خواهند کرد. مثلا اگر اشتباهی می کنید سعی کنید آن را با ابراز شرمندگی و عذرخواهانه بیان کنید.
• سعی کنید از در شوخی وارد شوید. مثلا اگر وسیله ای شکسته است و کودک شما درباره ی آن دروغ می گوید، با گفتن شوخی مثل “فکر می کنم خرس عروسکی این کار رو کرده!” و با ادامه دادن آن به این شکل که ” فکر نمی کنم کار اون باشه… می تونه؟” کودک خود را ترغیب کنید تا حقیقت را بگوید.

داستان سرایی و چگونگی برخورد با آن در کودکان

توجه داشته باشید که قوه ی تخیل و خیال پردازی از مهم ترین ویژگی های رشد و بزرگ شدن کودکان است. نیازی نیست که داستان سرایی ها و خیال پردازی های کودکان را دروغ تلقی کنید و با آن ها هم چون دروغ برخورد کنید. مخصوصا اگر کودک ما زیر ۴ سال سن دارد، خیال پردازی های او را با دروغ نام نبرید سعی کنید قوه ی تخیل او را از او نگیرید.

وقتی فرزند شما آغاز به گفتن چنین داستان های غیر واقعی می کند می توانید از او تعریف کنید و با لحنی تشویق گر بگویید که ” این داستان فوق العاده است، می توان آن را در یک کتاب چاپ کرد”. این کار قوه ی تخیل کودکان را تقویت می کند و در عین حال آن ها را از دروغ گفتن باز می دارد.

وقتی کودکان عامدانه دروغ می گویند، چه کار باید بکنیم؟

اگر فرزند شما از قصد دروغ می گوید، اولین قدم این است که به او نشان دهید که دروغ گفتن اصلا عملی خوب و طبیعی به نطر نمی رسد. هم چنین باید بداند چرا این کر خوب نیست. البته که می توان دروغ نگفتن را جزء یکی از قوانین خانواده به حساب آورد.

قدم بعدی بدون شک به وجود آوردن شرایطی است که کودک در صورت گفتن دروغ در آن ها قرار می گیرد. این شرایط باید منطقی و بدون آسیب باشند. سعی کنید در ایجاد این شرایط، به طور مجزا به بررسی دروغ و رفتار و علتی که باعث دروغ شده است بپردازید.

راه کارهای زیر می توانند در برخورد با دروغ های عمدی کودکان کمک کننده باشند:

• زمانی را برای صحبت کردن با کودک خود اختصاص دهید و در نهایت آرامش بگویید که دروغ گفتن باعث می شود احساس خیلی بدی پیدا کنید. همچنین بگویید که درغ گفتن چه اثراتی بر رابطه کودک و شما می گذارد و این که در صورت گفتن دروغ چه حالاتی ممکن است پیش بیایند، مثلا دیگر دوستان و خانواده به شخص دروغگو اعتماد نخواهند کرد.
• همیشه وقتی می دانید که فرزندتان دروغ می گوید، به او این را بگویید. اما سعی کنید از پرسیدن همیشگی این سوال که “آیا داری راستش رو می گی؟” جدا بپرهیزید. همچنین از صدا زدن فرزند خود با عنوان دروغگو جدا خودداری کنید. این رفتار می تواند به دروغ گفتن بیشتر منجر شود. زیرا هنگامی که او باور کند که دروغگو است، به دروغ گفتن ادامه می دهد. سعی کنید آن ها را ترغیب کنید به باور این که راستگو هستند؛ مثلا “تو همیشه با من صادق هستی، در حیرتم که آخرین کیک فنجونی کجا می تونه باشه!”.
• دروغ نگفتن را برای کودکان آسان تر کنید. ابتدا ببینید چرا کودک دروغ می گوید! اگر برای جلب توجه است، به او بیشتر توجه کنید تا اعتماد به نفسش بالا برود. اگر برای به دست آوردن چیزهایی که می خواهد دروغ می گوید، سعی کنید برای کارهای خوب جایزه بگذارید تا چیزی که می خواهد را به دست بیاورد.

با چه بازی هایی می توان دروغ گفتن را در کودکان کم کرد؟

یکی از بهترین کارهایی که می توانید در رابطه با کنترل دروغگویی کودکان انجام دهید، خواندن داستان هایی با این موضوع است. مثلا دو داستان پینوکیو و چوپان دروغگو می توانند گزینه های خیلی خوبی باشند. با این داستان ها کودکان می توانند با نتایجی که دروغگویی به همراه دارد آشنا شوند.

همچنین نقش بازی  هم می تواند بسیار کمک کننده باشد. مثلا کودک در جای مادر یا پدر قرار بگیرد و با مدل سازی وقایعی که اتفاق افتاده است، بیان حقیقت را ساده تر و ارزشمند جلوه داد.